( غفار عريف )

گفتنی های لازم و ضروری درباره ی :

کتاب " رها درباد "

( بخش بيستم )

 اندری گيده (Andre Gide ) نويسنده ی فقيد فرانسوی، چه خوب گفته است:

          « بيم و هراس [ واهی ، خيالی، خود ساخته و خود پرداخته ] که ما به واسطه ی آن خود را ريشخند و مسخره می سازيم، موجب بزرگترين بزدلی [ بی جرأتی و بی شهامتی] مان می گردد .» ( برگردان از متن آلمانی )

          خانم ماری فن ابنر اشنباخ ( Marie von Ebner Eschenbach ) نويسنده ی فقيد اطريشی ، سخن دلنشينی دارد که گفته ی بالا را تکميل می کند:

          « چيز ديگری به اندازه ی اين توقع ، [ چشمداشت، اميد و آرزو] مارا بزدل [ ، ترسو ، گستاخ و بی مسؤوليت ] نمی سازد که اين انتظار را داشته باشيم تا در نزد کليه انسانها و از سوی همه ی مردم [ بدون درنظرداشت اعمال، کردار ، رفتار، گفتار و بی توجه به بعُد عملکردهای اخلاقی، سياسی ، اجتماعی و تربيتی که در مجموع معرف شخصيت آدمی می باشند] دوست داشتنی و باارزش پنداشته شويم.»( برگردان ازمتن آلمانی )

          با تکيه برپيش درآمد بالا، فصل بيستم ( صص 536 ـ 480 ) کتاب " رها در باد " که فقط حاوی يک تيتر: « آهنگ رهسپاری به سوی جبهۀ جنگ(!) » می باشد ، سبک و سنگين می گردد:

          درحقيقت، از همين جا، اوج قصه و قصه دراز کردن ها آغاز می يابد که حکايتگر بدکاره، بدخواه ، بد انديش، هرزه دهان و فساد پيشه ( ثريا بهاء) بخاطر رسيدن به سواحل آرام و رفتن به اقُيانوس آرزوهای هوس انگيز خود، با سيهکاری و بدانديشی، درجهان رؤياهای کاذب و شيطانی خويش، درپرداختن دفتر " رها درباد " با خودصفتی و خود منشی وبا زيرپاکردن جوهر اخلاق و تربيت و بی توجه به عذاب وجدان، صحنه آرايی و نقش پردازی نموده است.

          مطالبی که پس از اين عنوان تاپايان کتاب " رها درباد " رديف بندی شده و برگه ها را پر و سياه ساخته اند، به گونه ی حرف های واهی در فصل های گذشته ، درجايگاه افسانه گويی های سرگيچ کننده و حکايت های دروغين ـ بی نور و بی نمک ـ پر ازمکر و حيله و قصه های شخصی و خود ساخته، تهی از هرنوع ارزش ادبی ـ حقوقی ـ اخلاقی ـ اجتماعی و اهميت نگارشی می باشند؛ بنابران لازم نيست تا روی کليه مسائل صحبت صورت گيرد. بعد از اين تنها موضوع های بسيار مهم برجسته خواهد شد.

فتوای پير مغان دارم و قوليست قديم

که حرام است می آنجا که نه يارست نديم

چاک خواهم زدن اين دلق رهايی چکنم

روح را صحبت ناجنس عذابيست اليم...

گوهر معرفت آموز که با خود ببری

که نصيب دگران است نصاب زر و سيم

دام سخت است مگر يار شود لطف خدا

ورنه آدم نبرد صرفه ز شيطان رجيم

حافظ ار سيم وزرت نيست چه شد شاکر باش

چه به از دولت لطف سخن و طبع سليم

                                                          « حافظ »

          درحال حاضر به همگان معلوم شده است که حکايتگر بدطينت، بد نهاد، شعبده باز، شارلالتان، دروغگو، هرزه گرد، شهرت طلب، هوس ران و شهوت پرست، با عنوان کردن «آهنگ رهسپاری به سوی جبهه ی جنگ » با رياکاری ها، تظاهرگری ها، تقوی فروشی ها، بد دماغی ها، بدروشی ها و بدزبانی ها ، بدنبال رسيدن به کدام مقصد بود؟

          برای روشن شدن بيشتر موضوع بايست صفحه های کتاب " رها درباد " را ورق زد و حقيقت را بيان داشت:

          ـ حکايتگر از آشنايی و پيوند خوردن اتفاقی ارتباطش با شمس آرينفر کارمند دراداره ی يونسکو، حرف زده است که در فرجام وی حلال همه مشکل ها می شود.

          شمس از حکايتگر لافزن پرسيده است: «... می خواهی مسعود را ببينی؟ ... پيش از آن که نجيب ترا [ ثريا بهاء ] نابود (!) کند به جبهۀ پنجشير بپيوند. تا نقطۀ عطف در مبارزات سياسی تو شود. » ( ص 484 )

          ببينيد ، خواننده ی عزيز!

          جز ياوه سرايان لفظ پرداز و خيمه شب بازان هوس باز ، چه کس ديگری می تواند به يک چنين افسانه سازی های بی ماهيت دل خوش کند؟

          آيا رفتن به پنجشير و قرار گرفتن در جبهه ی جنگ مسلحانه، در قاموس عملکرد های سياسی ـ اجتماعی، « نقطه ی عطف در مبارزات سياسی » شمرده می شود ياخير؟

          هرگز نه !

          خير، بهرحال، جبهه رو ، از آشنای نو و تازه نفس خود پرسيده ، که چگونه می تواند به پنجشير برود؟ دريافت پاسخ زيرين چشم هايش را روشنی می بخشد (!):

          « اگر چريک های مسعود تورا زنده و سالم از حلقوم نجيب بکشند، آنگاه پنجشير می روی ؟ » ، « با آن که پنجشير جبهۀ داغ جنگ با روس هاست، پناهگاههای مستحکمی دارد که آسيبی به شما نمی رسد.» ( صص 485 ـ 484 )

        شنيدن اين حرف ها، قاش جبين و چملُکی های پشت وگوشه ی چشمان خود برتربين را باز نموده و ازخوشی در پيراهن نمی گنجيد. پيشنهاد آشنای دوره گرد خويش را از دل و جان پذيرفت؛ وليک لازم بود تا دراين کار خير(!) توافق پدربچه ها را نيز با خود داشته باشد.

          هی ميدان و طی ميدان، خار مغيلان، حکايتگر تن غافل را به تقدير بد و ناسازگار سپرده، در ذهن نا آرام و مغز پريشانش، نظريه های متعدد را دور داده، نالان و سرگردان به منزل رفت تا شب را با گذاشتن سنگ های غول پيکر درپيش پاهای شريک زندگی خود ، وی را نيز همراه و همسفر خود گرداند.

           ترفند تراشی ها، عروسک نمايشی ها و خيمه شب بازی ها، کارگر افتيدند و پدر بچه ها راضی شد:

          « ... من هم دوست دارم نزد احمدشاه مسعود بروم و ببينم چگونه آدمی است که نجيب سال هاست برای کشتن وی نقشه می کشد. مسعود به نظرمن [ به نظر صديق الله راهی ] تواناترين کسی است که می تواند ما را از چنگال نجيب نجات بدهد. » (ص 486)

نه مرد است آن بنزد يک خردمند

که با پيل دمان پيکار جويد

بلی مرد آن کس است از روی تحقيق

که چون خشم آيدش باطل نگويد

                                            « گلستان سعدی»

          در دکان رنگ و نيرنگ ، مشوق (شمس آرينفر)، به رنگ باز مشتاق ديدار روی فرمانده مسعود ( ثريا بهاء) ، فقط يک شب وقت داد تا خوب بينديشد. زيرا فردا ساعت ده صبح در محل معينه با يک رهنما و راه بلد مسلکی و برنامه ساز ماهر درامر رفتن به پنجشير، درعين حال از زمره ی چريک های شهری مسعود، به اسم " هادی" معلم دارالمعلمين معرفی می گردد تا کارهای بعدی سرو سامان داده شود و پس ازآن يواش يواش ، راه انداختن کار سرهم بندی داستان « هزارو يک شب » با سهولت به پيش رود!

          تا اين جا، همه چيز بروفق پلان، به مراد دل و به طيب خاطر جريان پيدا کرد و بين حکايتگر و هادی ، ديدار بعمل آمد و رشته ی آشنايی دوانيده شد.

          حسب برنامه ی پی ريزی شده در ديدار تصادفی درشب عروسی در هوتل باغ بالا (ص 490 )، وعده ی دور جديد ملاقات، در يک آدينه روز، در باغ بالا « به بهانۀ ميله گل ياسمن » گذاشته شد. دراين گلگشت(!) از برکت توضيح دادن های با لفظ و قلم جناب هادی معلم، راهيان پنجشير، از شرايط جبهه آگاهی حاصل کردند؛ درمقابل به رسم شکرانه بايد و حتمی قيمت آن را بپردازند: « هادی عريضه ای به صديق الله داد تا امر يک نمره زمين را از نزد آدينه سنگين که شهردار[کابل] بود، برايش بگيرد.» ( ص 491 )

          درمقابل، صديق الله بی هيچ ترس و جنجال و بدون تثبيت استحقاق قانونی و شرايط آن زمان؛ وظيفۀ  خود را اجراء کرد: « من [ صديق الله ] از آدينه سنگين امر يک نمره زمين را برای هادی گرفتم. چون وی معلم بود، به وزارت معارف رفتم تا آن را رسميت بدهم....» (ص 491 )

          راجع به صحت و سقم صحنه سازی های بی ماهيت مرتبط به اين رويداد که در اين فصل کتاب" رها درباد " رقم زده شده، بايست صديق الله راهی به خوانندگان محترم معلومات بدهد و با گفتن حقيقت در پيشگاه تاريخ و قضاوت عادلانه ی مردم، رفع مسؤوليت نمايد.

          توجه فرماييد، خواننده ی عزيز!

          درآن زمان رسيدن به دربار آدينه سنگين در شهرداری کابل به مفهوم گذشتن از هفت خان رستم به حساب می آمد. همچنان گرفتن امر يک نمره زمين رهايشی به اين سادگی، از عجايب روزگار شمرده می شد و هرکس را يارای رهايی از اين محروميت نبود. اما وابستگی دودمانی و پيوند خونی شوهر اسبق آن گزافه گوی دغل باز ( ثريا بهاء) به رهبری حزبی ـ دولتی، بی هيچ چون و چرا، حلال مشکلات بود!

          بدين معنی : صرف نظر از دشنام دادن ها، فحاشی کردن ها، ناسزاگويی ها و بهتان گفتن های امروزی حکايتگر بدسرشت و ناسپاس در رسيدن به آرزوهای شوم و هوس های پليد خود، ازهمه ی زمينه ها و امکان های رسمی ـ دولتی ...، بهره ی فراوان برده بود!

هرکو برود راست نسشته است بشادی

وآن کو نرود راست همه مرده همی ديش

                                                                         « رودکی »

          ـ در دانش فلسفی ، ملاک تعيين ميزان و تشخيص « حقيقت يا دروغ » يک قضيه ، تئوری مطابقت است و فلاسفه در مکتب های مختلف فلسفی در اين باره بررسی های گوناگون بعمل آورده اند و نظريه های متعددی بيان شده است.

          واما استاد طوس " راستی " و " دروغگويی " را اين گونه به تصويرکشيده است:

          راستی :

سرمايۀ مردمی راستی است

ز تاری و کژی ببايد گريست

اگر پيشه دارد دلت راستی

چنان دان که گيتی تو آراستی

          دروغگويی :

هرآن کس که او پيشه گيرد دروغ

ستمکاره ای خوانمش بی فروغ

به گرد دروغ ايچ گونه مگرد

چو گردی بود بخت را روی زرد

          بادرنظرداشت حرف های بالا، حکايتگر در کتاب " رها درباد" ( از برگه ی نخست تاپايانی ) با چسبيدن به دروغ های شاخدار، بيهوده گويی ها، لجن پراگنی ها ، لاف و ليف ها، شايعه پردازی ها و افسانه سازی های دروغين؛ نشان داده که از اراده ، اختيار، آگاهی و تعقل، برخوردار نيست. بنابران به سبب نبود عناصر متذکره دروجودش، مسير اخلاقی وی به جهت ناقص و منفی سوق يافته و از کاروان تکامل شخصيت به عقب مانده است.

          به نمونه مثال :

          ـ « کارمليست ها هم از ستم نجيب برمن [ بر ثريا بهاء] و زندانی کردن برادرش [ صديق الله ] به عنوان يک برگ مهم تبليغاتی (!) و سياسی برضد وی سود(!) می بردند....» ( صص 493 ـ 492 )

          ـ « روزی احمدزی برادر کوچک نجيب آمد و گفت: " نجيب برای صلح مبارزه می کند. اگر تو [ ثريا بهاء] با نجيب کنار بيايی، اناهيتا را از وزارت امور اجتماعی برکنار و خودت را به جايش مقرر می کند. ورنه معصومه وردک را به جای اناهيتا برمی گزيند. » ( ص 493 )

          خوب ، خواننده ی گران ارج، قضاوت فرماييد!

           آيا حاصل چسبيدن به اين گونه ياوه سرايی ها، خود بزرگ بينی ها و سردادن قصه های بی بنياد و دروغين از اين دست ، جز سرافگندگی وجدانی، ضعف و ذلت اخلاقی، چيز ديگری بوده می تواند؟

          بياييد با توجه به مفهوم شخصيت ( ابعاد اصلی آن را جهان بينی ، طرز تفکر، باورها، عواطف و مقياس آگاهی فرد از زندگی ، جامعه و طبيعت می سازد که در مجموع متشکل از عوامل باطنی و کيفيات نفسانی می شود و همه در يکپارچگی و هماهنگی باهم ، مؤيد اصالت بعُد فکری انسان در سازندگی شخصيت و نيروی انديشه يی او می گردد) به پرسش های بالا پاسخ دهيم:

          حکايتگر، از گذشته های دور، در نزد رهروان راه زنده نام ببرک کارمل و کليه کسانی که او را دقيق می شناسند، من حيث يک آدم بدنام و فسادپيشه ی حرفه يی دارای خصايص اخلاقی ناپسند، شهرت دارد. پس نام هر چيز ديگر می توانست دراذهان خطور کند و برزبان آيد، بجز نام يک انسان فاقد شخصيت و سفله صفت بی آزرم!

          پس از پيروزی قيام نظامی هفتم ثور 1357 ، در نخستين کابينه ی حکومت جديد، وزارت امور اجتماعی ايجاد شد و بانوی دلير و رزمنده ی نستوه دوکتور اناهيتا راتبزاد، بحيث وزير امور اجتماعی، عز تقرر حاصل کرد. وليک به زودی در اثر توطئه سازمان يافته ی حفيظ الله امين و شرکاء، درنتيجه ی کودتای درون حزبی عليه پرچمداران ح. د. خ. ا ، با رفتن داکتر صاحب راتبزاد به بلگراد و اشغال وظيفه ی سفارت، تشکيل وزارت امور اجتماعی نيز لغو گرديد. بعد از اين رويداد تا پايان حاکميت سياسی در 8 ثور 1371 در افغانستان ، وزارتی به نام " امور اجتماعی" وجود نداشت.

          با ساقط شدن سلطه ی خونين حفيظ الله امين در ششم جدی 1358 ، بانوی شايسته و خردمند دوکتور اناهيتا راتبزاد، در آغاز وظيفه ی خطير وزارت تعليم و تربيه را بدوش گرفت و به دنبال آن تا نيمه ی اول دهه ی شصت خورشيدی در پست های، رياست سازمان دموکراتيک زنان افغانستان و رياست سازمان صلح ، همبستگی و دوستی جمهوری دموکراتيک افغانستان، در عرصه ی کارهای اجتماعی مصروف خدمت به مردم رنجديدۀ کشور بود. ليکن با به راه انداخته شدن کودتای زندگی برانداز 14 ثور 1365 ، در اولين روزها ، داکتر صاحب راتبزاد برطبق برنامه و به امر کودتاچيان از تمام وظايف سبکدوش و خانه نشين ساخته شد و تا آخرين روز فرمانروايی نجيب الله درقدرت سياسی و در رهبری حزبی ، تا لحظه ی فرار نافرجام وی ، داکتر راتبزاد در هيچ ماموريت دولتی ويا در سازمانهای اجتماعی، توظيف نبود که به جايش در بدل کنار آمدن ، ثريا بهاء مقرر می گرديد.

          به قول حضرت خداوندگار بلخ ، دروغ و دروغگو، در ميان انسانهای پاکدل و نيک رأی ، راهی و جايی ندارد:

صدق بيداری هر حس می شود

چشم ها را ذوق مونس می شود

هيچ غير از راستی نرهاندت

داد سوی راستی می خواندت

در حديث راست آرام دل است

راستی ها دانۀ دام دل است

رنگ صدق و رنگ تقوی و يقين

تا ابد باقی بود بر متقين

                                            « مثنوی معنوی »

          ـ درگير و دار و غوغا و همهمه ی مقرری ها و سبکدوشی های کارمندان دولت ، به روايت حکايتگر ( صص 495 ـ 494 ) صديق الله در يک ماموريت خارجی، به صفت کنسول درشهر تاشکند تعيين شده بود.