اسد کشتمند

افغانستان: «توافق صلح» بدون پایانی بر سیه ‌روزی

روز ۳ ژولای ۱۹۷۹ [۱۲ تیر- سرطان ۱۳۵۸] جیمی کارتر رئیس‌ جمهور وقتِ آمریکا، نخستین فرمان را برای دادن کمک‌ های پنهانی به مخالفان دولت ترقی‌ خواه حزب دموکراتیک خلق افغانستان در کابل صادر کرد. صدور این فرمان هنوز شش ماه پیش از ورود نیروهای شوروی برای کمک به دولت افغانستان در پاسخ به مداخله‌های خارجی در این کشور بود.

از سال ۱۹۸۰، یعنی زمانی که رونالد ریگان، رئیس ‌جمهور جمهوری ‌خواه راست‌گرای آمریکا- که جای جیمی کارتر را در مقام ریاست‌ جمهوری آمریکا گرفت- همراه با مارگارت تاچر، نخست‌ وزیر وقتِ بریتانیا، جنگ تمام‌عیار اعلام‌ نشدهٔ امپریالیسم با دولت ترقی‌ خواه چپ‌گرای افغانستان را آغاز کردند، تا همین امروز، جنگ و تروریسم یکی از مشخصه‌ های فاجعه‌بار و دائمی و روزمرّه در افغانستان بوده است.

هدفِ شورشیان جهادی در افغانستان که توسط آمریکا و بریتانیا حمایت می ‌شدند، سرنگون کردن خشونت‌آمیز دولت حزب دموکراتیک خلق افغانستان و متوقف کردن اصلاحات اقتصادی ریشه‌یی در حال انجام در آن کشور بود. سرانجام، در پی حمله‌ های تروریستی القاعده در روز ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، به برج های مرکز تجارت جهانی در نیویورک، ائتلافی از یک دوجین نیروهای نظامی کشورهای گوناگون، به سرکردگی آمریکا و بریتانیا، بمباران افغانستان را شروع کردند که به اشغال این کشور در نوامبر ۲۰۰۱ منتهی شد.

امروزه، پس از نزدیک به بیست سال جنگ و برخوردهای نظامی داخلی مداوم، گزارش ‌هایی منتشر می‌شود مبنی بر اینکه آمریکا ”توافق صلح»ی را میان نیروهای اسلام‌ گرای جهادی طالبان و دولت افغانستان پیش کشیده است. به همین مناسبت، و برای آگاهی فعالان صلح و پیشرفت از رخدادهای افغانستان، نشریهٔ انگلیسی لیبریشن (Liberation)  با رفیق اسدالله کشتمند، فعال سیاسی ترقی‌خواه افغان، مصاحبه‌ای دربارهٔ رویدادهای جاری در آن کشور جنگ ‌زده کرده است.

رفیق کشتمند عضو سابق کمیتهٔ مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان و نخستین سردبیر نشریهٔ ”حقیقت انقلاب“بوده است که ارگان دولت افغانستان درسال ۱۹۸۰ بود. او همچنین معاون ریاست شعبهٔ روابط بین‌المللی کمیتهٔ مرکزی حزب بود. در پنج سال آخر دولت حزب دموکراتیک خلق افغانستان، رفیق کشتمند سفیر جمهوری دموکراتیک افغانستان در مجارستان، ایران، و اتیوپی بوده است. او اکنون ساکن لندن است. ترجمهٔ فارسی این مصاحبه را در ادامه می ‌خوانید.

سئوال: در سال‌های جنگ، دولت آمریکا ۱۸٫۸میلیارد دلار به عنوان کمک به افغانستان هزینه کرد، که به طور عمده صرفِ گسترش فساد و ثروت ‌اندوزی قشر ممتاز محلی شده است. در عین حال، بر اساس گزارش‌های اخیر، میزان حمله ‌های طالبان اکنون در بالاترین حدّ از زمان تجاوز نیروهای اشغالگر در سال ۲۰۰۱ است. شما کارنامهٔ مداخلهٔ آمریکا و بریتانیا در افغانستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

رفیق کشتمند: در نوزده سال گذشته، آمریکا توانسته است فساد در افغانستان را به طور مؤثری مدیریت کند. به علّت اهمیت جفرافیایی-سیاسی افغانستان، قصد و هدفِ آمریکا همیشه این بوده است که به بهانهٔ جنگ، برای درازمدّت در افغانستان بماند. از زبان یکی از ژنرال‌های آمریکایی شنیده‌ایم که آمریکا قصد دارد در پنجاه سال آینده در افغانستان حضور داشته باشد. آمریکا برای توجیه کردن هزینه‌های سرسام‌آور و تلفات انسانیِ ادامهٔ اِشغال افغانستان در برابر شهروندان و مالیات ‌دهندگان آن کشور، لازم می ‌داند که جنگ را- در حدّی که بشود مدیریتش کرد- حفظ کند. این واقعیت که طالبان در مناطق پشتون ریشه‌ های عمیقی دارد و از پشتیبانی گسترده‌ای برخوردار است نیز به این مسئله کمک کرده است. هم‌زمان، نظام سیاسی افغانستان طوری طراحی شده است که مناسب و ضامن ادامهٔ اشغال باشد. نیروهای چپ‌گرا به طور حساب‌ شده و منظم از روندهای سیاسی کنار گذاشته شده‌اند، در حالی که تکنوکرات‌ها (که تازه از غرب به کشور بازگشته‌اند) و مجاهدین مورد حمایت قرار گرفته‌اند تا از این راه پایگاه حمایت قدرتمندی در نظام سیاسی کشور ایجاد شود. فساد در مقیاسی گسترده به روالی عادی تبدیل شده است، امری که قشر سیاسی ممتاز کشور را متکی و وابسته به ادامهٔ حضور آمریکا در افغانستان کرده است.

در نتیجهٔ همهٔ این عوامل، می‌ توان به چند نکته اشاره کرد. نخست اینکه فساد در سراسر فضای سیاسی کشور درونی و ذاتی است و بر همهٔ جنبه‌های کارکرد جامعه تأثیر گذاشته است. دوّم اینکه تولید و جابه‌ جا کردن تریاک اکنون به حدّی بی‌سابقه رسیده است. افغانستان ۹۰۰۰ تُن تریاک در سال ۲۰۱۷ تولید کرد. روشن است که عملیاتی در این حدّ و اندازه را نمی ‌توان بدون داشتن دستگاهی پیچیده برای سازمان‌دهی و اجرای آن به پیش برد و ادامه داد. خیلی‌ها بر این نظرند- و گواهی شاهدان عینی نیز آن را تأیید می‌کند- که این آمریکاست که به نگهداری چنین دستگاهی کمک می‌ کند. سوّم اینکه فقر در افغانستان امروزه در حدّی بی ‌سابقه است. گزارش‌های اخیر، در ماه ژوییه ۲۰۲۰ [مرداد ۱۳۹۹] نشان می‌دهد که بیشتر از ۶۰درصد از جمعیت کشور در زیر خط فقر زندگی می‌کنند. اشرف غنی [رئیس‌جمهور کنونی] حتّی وضع را از این هم بدتر می‌داند و می‌گوید که میزان فقر نزدیک به ۹۰درصد است. چهارم اینکه از وقتی که افغانستان به اشغال درآمد، کل زیرساخت‌ های صنعتی آن- همان ‌قدر صنعت کوچکی که [از زمان دولت دموکراتیک خلق] باقی مانده بود- از میان رفت. کشور به جامعه‌ای مصرف‌ کننده تبدیل شد که اکنون به طور کامل وابسته به کمک‌ های خارجی است. در پی از میان بردن کشاورزی سنّتی در برخی از مناطق کشور به منظور توسعهٔ کشت تریاک، نسبت صادرات به واردات به ‌شدّت کاهش یافت. در حقیقت، کشاورزان نیز سود چندانی از این تغییر نبردند.

در نوزده سال گذشته، دو روند به موازات یکدیگر در جریان بوده است. از یک سو، برقراری نظام سیاسی مطلوبی بوده است که در آن فساد، با پایگاه حمایت ‌کنندهٔ بسیار قوی در پشت آن، ریشه گرفته است. از سوی دیگر، تداوم عمدی جنگ بوده است.

سئوال: نظر شما دربارهٔ سیاست دولت ترامپ در مورد افغانستان چیست؟ این سیاست چه تفاوتی با سیاست‌های دولت قبلی آمریکا (اوباما) داشته است؟ نظرتان دربارهٔ ”توافق صلح “مورد حمایت سازمان ملل متحد که در ماه مارس امضا شد چیست؟

رفیق کشتمند: توجه و علاقهٔ ترامپ به افغانستان فقط در حدّی است که بتواند از آن برای پیروزی در انتخابات ریاست ‌جمهوری آتی در آمریکا سود ببرد. اگرچه سبک و شیوهٔ ادارهٔ اشغال افغانستان ممکن است از دولتی تا دولت دیگر متفاوت باشد، ولی در مجموع سیاست درازمدّت آنها فرقی نمی‌کند. واقعیت این است که افغانستان اهمیت جغرافیایی-سیاسی دارد، و همین عامل است که در سیاست‌گذاری آمریکا همیشه نقش دارد. در عمل، این "توافق صلح" تغییری در موضوع نمی ‌دهد. واقعیت روزمرّهٔ افغانستان خود گواهِ این نظر است. این توافق صلح [دولت با طالبان] توان و قابلیت پایان دادن به جنگ را ندارد؛ اگر اثری هم داشته باشد، در تشدید جنگ است.

سئوال: نظر شما دربارهٔ داستان مشکوک پاداش نقدی روسیه به طالبان برای کشتن سربازان آمریکایی و پرسنل نظامی نیروهای ائتلافی در افغانستان چیست؟

رفیق کشتمند: روسیه قاطعانه تکذیب کرده است که چنین گزارش‌هایی حقیقت دارد. ولی نباید نادیده گرفت که دشمنان، در هر فرصتی که پیدا کنند، معمولاً از نقطه ‌ضعف‌ های یکدیگر بهره ‌برداری می‌ کنند. به‌خاطر موضع تهاجمی و تجاوزگرانهٔ آمریکا [از زمان فروریزی و انحلال اتحاد شوروی] سایهٔ جنگ سرد هنوز بر سر جهان سنگینی می‌کند. [برای مثال،] توجه به اقدام‌ های روسیه در جریان کودتای فاشیستی مورد حمایت آمریکا در اوکراین در سال ۲۰۱۴ اهمیت دارد.

سئوال: البته پیامدهای مداخلهٔ آمریکا در افغانستان محدود به افغانستان نمانده است. تأمین [مالی و تسلیحاتی] مجاهدین توسط ”سیا “برای جنگیدن با نیروهای شوروی در سال‌های ۱۹۷۹-۱۹۸۰ به درگیری‌ ها و کشمکش‌های نظامی گسترده‌ تری منجر شده و بخش ‌های وسیعی از جهان را ناپایدار کرده است. شورشیان آموزش دیده توسط سیا در حمله به آمریکا وشهروندان آن کشورشرکت داشته‌ اند. ازمداخلهٔ نظامی”غرب“ در کشورهای مستقل جهان چه درس‌هایی می ‌توان گرفت؟

رفیق کشتمند: کاملاً روشن است که از نخستین قربانیان چنین وضعیتی، حقوق بشر و حقوق ملّت‌ ها برای تعیین سرنوشت خودشان است. در دورهٔ حاکمیت حزب دموکراتیک خلق در افغانستان، کشورهای آمریکا و بریتانیا و دیگر کشورهای غربی، در کنار برخی از کشورهای منطقه- مثل عربستان سعودی، پاکستان، چین، و ایران- در جنگی اعلام ‌نشده با افغانستان بودند. این کشورها خیلی راحت همهٔ معیارهای اخلاقی را زیر پا گذاشتند، و تلاش خود را تمام و کمال بر تجاوز و تهاجم به افغانستان و اتحاد شوروی تمرکز کردند. برژینسکی [مشاور پیشین شورای امنیت ملّی آمریکا] در پاسخ به این سؤال که آیا از نقشی که آمریکا در حمایت از گروه‌ های تروریستی بنیاد گرا داشته است متأسف است یا نه، پاسخ منفی داد و گفت که سقوط اتحاد شوروی مهم‌ تر از وجود و حضور چنان گروه‌ هایی بود. بی ‌اعتنایی کامل او به تروری که مجاهدین به راه انداختند، موضع کاملاً غیراخلاقی او را نشان می ‌دهد.

این کشورها کمک‌ های مادّی، مالی، تدارکاتی، و ایدئولوژیکی-تبلیغاتی به ضدانقلابی‌ های اسلام ‌گرای بنیادگرا، یا همان مجاهدین، کردند. گسترده‌ ترین کمک‌های مالی و پیشرفته ‌ترین تسلیحات (مثل موشک‌ های استینگرآمریکا وموشک‌های بلوپایپ بریتانیا) را به این گروه می ‌دادند. مجاهدین هم از این امکانات برای منفجر و ویران کردن مدرسه‌ ها و بیمارستان، خراب کردن پل ‌ها و دکل‌های اننقال قدرت (تیرهای برق)، و کشتن شهروندان بی‌ گناه استفاده می ‌کردند. کامیون‌های حامل کمک‌ های رسیده از شوروی را به آتش می ‌کشیدند و مردم شهرها را موشک ‌باران می‌ کردند. پیشرفت کشور برای تأمین خواست‌ های تروریست‌ ها به گروگان گرفته شده بود. و این در حالی است که کشورهای یادشده در حمایت از مجاهدین و برای روشن نگه داشتن شعله‌ های جنگ با جمهوری دموکراتیک افغانستان، تبلیغات گسترده‌ای می‌کردند و دست به عملیات پیچیدهٔ تخریب و خرابکاری می ‌زدند.

دولت افغانستان به‌ رغم عملیات تجاوزکارانهٔ داخلی و خارجی که با آن روبرو بود، در آن زمان به پیشبُرد هدف‌های بلندپروازانهٔ اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی خود با جدیّت ادامه می‌داد:

نه‌ فقط بنگاه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی را بازیابی و بازسازی می‌کرد، بلکه نهاد ها و بنگاه‌ های تازه‌ای نیز ایجاد می‌کرد.

درصد بیکاری پایین بود، و دولت آب و مواد غذایی را با قیمت‌ های کنترل ‌شده در اختیار مردم کشور قرار می ‌داد.

امکانات آموزشی و خدمات پزشکی را به رایگان در دسترس همگان گذاشته بود.

فرهنگ و هنر را تقویت می ‌کرد و ارتقا می ‌داد.

تکثر‌گرایی را ترویج و ترغیب می ‌کرد و برای آن ارزش زیادی قائل بود.

زنان را برای مشارکت در زندگی سیاسی کشور تشویق می‌کرد، و شرایط لازم برای این مشارکت را فراهم می‌آورد.

نوزادان از سه ماهگی در مهد کودک ‌ها و کودکستان‌ ها پذیرفته می ‌شدند.

کوپن‌ های ماهانه برای تأمین نیازهای اساسی مردم در اختیار آنها قرار ‌داده می ‌شد. دولت در راه تأمین مسکن برای همگان گام برمی ‌داشت.

همهٔ اینها در سال‌های پس از دسامبر ۱۹۷۹ در دولت حزب پرچم انجام می‌ شد. همان‌ طور که می‌ دانید، در فاصلهٔ آوریل ۱۹۷۸ [انقلاب ثور] تا دسامبر ۱۹۷۹، دولت جناح "خلق" اقدام‌ های بی ‌رحمانه‌ای مرتکب شد که به‌ طور گسترده‌ای محکوم شد، و به‌ درستی هم محکوم شد. از جمله کارهایی که آنها کردند، بازداشت، زندان کردن، و شکنجه و اعدام کردن شهروندان عادی و اعضای حزب از جناح پرچم بود. در دورهٔ دولت نورمحمد تره‌کی- حفیظ‌الله امین بود که مجاهدین دور برداشتند و قدرت گرفتند و کشورهای غربی و متحدان آنها مداخله در امور داخلی افغانستان را شروع کردند. با وجود ماهیت انزجارآمیز دولت جناح "خلق"، تردیدی نیست که فقط و فقط مردم افغانستان حق داشتند- و دارند- که بدون مداخلهٔ خارجی به امور داخلی کشور خود بپردازند.

ریشه‌ های مجاهدین، طالبان، داعش، القاعده، و دیگر سازمان‌ های تروریستی را می‌ توان در همین شیوه‌ هایی یافت که سیا به کار برد. این شیوه‌ ها را از همه روشن ‌تر و برجسته‌ تر می‌توان در مورد مجاهدین دید. ولی نقش آمریکا در به وجود آوردن و حمایت کردن از گروه‌ های تروریستی، بعدها نتیجهٔ معکوس و به زیان خودشان داد، همان‌ طور که رخداد های فاجعه ‌بار بعدی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و دیگر حمله‌ های تروریستی نشان داد.

سئوال: راجع به درگیر بودن آمریکا و ”غرب “در افغانستان صحبت کردیم. امّا چین چطور؟ آیا از برنامهٔ جهانی یک تریلیون دلاری ایجاد زیرساخت‌های این کشور موسوم به "کمربند و جاده"، که شامل طرح‌ هایی در افغانستان نیز است، باید استقبال کرد؟

رفیق کشتمند: چین در زمان‌ های متفاوت، دو استراتژی متفاوت در پیش گرفته است.  در دورهٔ جنگ سرد، چین با حمایت فعالانه از مخالفان دولت [جمهوری دموکراتیک افغانستان] و تجهیز تسلیحاتی آنها، موضعی تهاجمی و خصمانه علیه افغانستان گرفت. امّا امروزه، چین بیشتر به فکر اقتصاد خودش است. آرام و پایدار بودن افغانستان به سود چین و منافع اقتصادی آن است. امروزه می ‌بینیم که چین خواهان و مشتاق سرمایه‌ گذاری در کشور ماست.

ولی درعمل، افغانستان همچنان یکی از کانون‌ های نگرانی است. تا زمانی که وضعیت امنیتی کشور ناپایدار است، امکان اینکه افغانستان بتواند از طرح‌ های اقتصادی بین‌المللی و منطقه‌ یی مثل طرح "کمربند و جاده" برخوردار شود، جای تردید دارد. تا همین‌ جا هم، این وضعیت بی‌ ثبات امنیتی باعث شده است که چین سرمایه‌ گذاری در معدن مس عینک را به تعویق بیندازد. چین ۹۲ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد که از همین مرز هم از سوی افغانستان مورد تهدید تروریست‌ هاست. در یکی دو سال گذشته، جنگجویان داعش محل استقرار خود را از سوریه به شمال و شمال شرقی افغانستان، در نزدیکی مرز چین، تغییر داده‌اند. خیلی ‌ها بر این نظرند که این جابه‌ جایی با پشتیبانی سیا و با این هدف صورت گرفته است تا آنها از طریق نیروهای داعش بتوانند به چین و آسیای میانه نفوذ کنند. گذشته از این، سرنوشت افغانستان همچنان با آمریکا پیوند دارد. با توجه به نفوذ آمریکا در امور داخلی افغانستان، اینکه افغانستان چقدر از همکاری اقتصادی با چین سود ببرد، به مناسبات میان آمریکا و چین بستگی دارد. توجه به این نکته نیز اهمیت دارد که هیچ‌ کدام از همسایگان افغانستان، به استثنای ترکمنستان، روابط خوبی با آمریکا ندارند.

سئوال: آیا هیچ نیروی مدنی اجتماعی و سیاسی افغان وجود دارد که مایهٔ امیدی برای ایجاد تغییرهای مثبت پایدار به سود مردم عادی افغانستان باشد؟

رفیق کشتمند: در مورد نظام سیاسی کشور، می‌ توان گفت که فدرالیسم می‌ تواند شیوهٔ مناسبی برای جامعه‌ای تکثرگرا مثل افغانستان باشد، چیزی که در نظام کنونی امکان ‌پذیر نبوده است. تاجیک‌ ها در شمال و غرب کشور، هزاره‌ ها در افغانستان مرکزی، و ازبک‌ ها و ترکمن‌ ها در شمال و شمال شرق کشور کاملاً از فدرالیسم حمایت می ‌کنند. امّا جمعیت بخش جنوبی کشور با نظام فدرالی موافق نیست. پشتون‌ ها به طور تاریخی انحصار قدرت را در افغانستان داشته‌ اند، و در نظام سیاسی کنونی نیز همچنان این قدرت را دارند. بنابراین، طبیعی است که هر گونه احتمال تقسیم و توزیع قدرت با مقاومت آنها روبرو خواهد شد.

در حال حاضر، شالودهٔ اشغال افغانستان توسط آمریکا چنان محکم است که جایی برای این نگذاشته است که نیروهای ترقی‌خواه و چپ بتوانند سهم مشخص و مهمی [در صحنهٔ سیاست کشور] داشته باشند. اکثریت مردم افغانستان نگاه مثبتی به دورهٔ حکومت نیروهای ترقی ‌خواه-چپ دارند که برای آنها و زندگی‌ شان سودمند بود. ولی امروزه نابرابری اجتماعی بسیار گسترده است و فاصلهٔ میان طبقات بیش از همیشه است. از حزب دموکراتیک خلق افغانستان دو حزب چپ ‌گرا منشعب شدند که امروز نیز وجود دارند. امّا فشار روانی اشغال کشور و دشواری‌ های روزمرهٔ زندگی مردم چنان شدید و طاقت ‌فرساست که نیروهایی که بتوانند تغییری بنیادی ایجاد کنند، در حال حاضر در حالت سکون‌ و انفعال‌ اند. نیروهای چپ‌ گرای افغانستان در حال حاضر نمی ‌توانند نیروی بدیلی برای ایجاد تغییر باشند. تنها بدیل ممکن فعلاً پایان دادن به اشغال است.

نامهٔ مردم، شمارۀ ۱۱۱۱، ۱۰ شهریور ماه ۱۳۹۹